De grootste depressie: Kondratieff perspectief

Ondanks alle berichtgeving van de afgelopen 6-7 maanden over ‘green shoots’ en het verdwijnen van de angst voor en herhaling van de Grote Depressie, is de gedachte van een nieuwe depressie een overpeinzing waard. De werkloosheid is inmiddels met een kwart gestegen ten opzichte van een jaar geleden en zal volgens het CPB en DNB de komende 1-2 jaren met nog eens 50 tot 100% stijgen. Het tekort van de Nederlandse overheid is geëxplodeerd en zal nog verder groeien. De bestedingen van consumenten en bedrijven zullen blijven dalen. En forse polderruzies zijn in de maak: over de AOW, over CAO-stijgingen en ergens de komende jaren natuurlijk ook over de ambtenarensalarissen en de uitkeringsniveaus. Het doet mij allemaal heel erg denken aan twee begrippen die op mij als jongen op de lagere school – dat heette toen nog zo – een enorme indruk maakten: Bestek ’81 van Van Agt en het heftige gedoe daaromheen en de Sex Pistols. Die roemruchte punkband veroorzaakte rond die tijd grote opschudding, met name met hun nummer ‘No Future (God Save the Queen)’.
Die periode, eind jaren ’70 van de vorige eeuw, lijkt economisch gezien sterk op de periode die nu voor ons ligt. In termen van de lange economische golf (de Kondratieff golf) was die periode, van 1976-1982, de depressiefase. Net als de periode 1932-1937. 2010 markeert het begin van de volgende depressiefase. Na de depressiefase volgt de herstelfase, die destijds duurde van 1983 tot en met 1987. Daarna begon een nieuwe voorspoedfase, die technologisch gezien werd gedreven door de huidige, vijfde innovatiegolf – die van de digitalisering en mobiele technologie. Deze golf loopt economisch gezien dus op z’n einde en technologisch gezien sluimert de zesde golf – die van, mogelijk, duurzame materialen, duurzame energie, nanotechnologie, contextualisering van technologie, you name it - en is het wachten op het tipping point.

Redenerend vanuit de Kondratieff- en de creative destruction-benadering hebben we dan de komende jaren een economische groei die gemiddeld lager ligt dan we van de afgelopen 25 jaar gewend zijn, rond 2015 nog een zware economische inzinking – minstens à la 2009 –, dan een aantal jaren met weer wat hogere economische groei en dan – rond 2020 – beginnen we aan de zesde lange golf. Dan hebben we onze schuldenlast opgeruimd, onze nu nog te beginnen maatschappelijk-politieke ruzies bijgelegd en is behoorlijk duidelijk welke nieuwe technologie(ën) levensvatbaar zijn en het aanzien van de wereld zullen veranderen. In ‘FutureShift: surfing the waves’ beschrijf en onderbouw ik dit toekomstbeeld uitvoerig. Kortom, herstel ligt in het verschiet, en die verwachting geldt voor alle ontwikkelde economieën. De eerste kanttekening is: het duurt nog even.

Er zijn drie grote, nadelige verschillen van de aanstaande depressiefase ten opzichte van de twee uit de 20e eeuw. Ten eerste komen we nu in een periode van Schaarste van Alles terecht (werknemers in Europa, grondstoffen, olie, voedsel, water, schone lucht).

Ten tweede doen ‘nieuwe werelddelen’ nu actief mee. Landen als China, Rusland, India en Brazilië knokken zich super-gemotiveerd, met steeds meer macht over grondstoffen én groeiende innovatiekracht naar de top van de internationale handel. De kolonisatieperiode lijkt nu pas écht af te lopen, en als we niet ontzettend ons best doen, vindt in de 21e eeuw een historisch unieke omkering plaats!

Ten derde staan wij, Nederland, er niet sterk voor. Net als aan het einde van de Gouden Eeuw zijn we vermogender dan ooit en (daarom) streven we naar individualistisch welzijn en zijn we onze gretigheid en vooral onze opofferings-gezindheid verloren, ingeruild voor behoudzucht, veranderangst en streven naar gelukzaligheid. En naast die weke mentale status staat een evenmin opwekkend economisch-structureel plaatje:

1. Onze arbeidsproductiviteit stokt;
2. Onze arbeidsparticipatie stokt (en we zijn al wereldkampioen parttime werken);
3. Bij hoogconjunctuur worden we geconfronteerd met een zeer krappe arbeidsmarkt (‘straks’ ook, vanwege de vergrijzing);
4. Nederland kent veel niet- en laag-betrokken werknemers;
5. We hebben relatief weinig startende ondernemers;
6. We hebben relatief weinig snelle groeiers;
7. De innovatieparadox: we zijn sterk in fundamentele innovatie, maar niet in de toepassing ervan;
8. Voor onze welvaart zijn we sterk afhankelijk van de export, maar in de wereldhandel doemen de nieuwe, ambitieuze en steeds sterkere, ontwikkelende economieën op;
9. Onze internationale concurrentiepositie, zo blijkt uit het jaarlijkse overzicht van het World Economic Forum, is al het hele decennium niet meer wat die geweest is.

Voor al die punten zijn prima oplossingen te vinden. Hier dan ook mijn tweede en veel belangrijke kanttekening: daar moeten we heel wat voor doen! “You can’t steal second base if you keep your foot on first base!” We moeten de feiten onder ogen zien, onszelf en elkaar dwingen onze huidige houding af te schudden, visie creëren, energie genereren en transformeren. Vernieuwende strategieën en nieuwe organisatievormen zijn daarbij onontbeerlijk. Alleen dan zullen we aan de Grootste Depressie kunnen ontsnappen.