Private equity en de teloorgang van het sociale kapitaal

Vandaag volgde een nieuwe impuls in het uitermate boeiende debat in kranten en tijdschriften over de wenselijkheid van grootschalige private equity investeringen in Nederlandse bedrijven. Het duo Pieter Klaas Jagersma (ondernemer, organisatieadviseur, en hoogleraar) en Ben Tax (dga van Rijk Zwaan B.V.) schreven een helder artikel op de opiniepagina van het Financiële Dagblad. Hun betoog: de discussie gaat in wezen over de vraag wat de doelstelling is van de onderneming. Zij raken hiermee wat mij betreft inderdaad het cruciale punt in de discussie.

Voor Jagersma en Tax is een onderneming niet louter een willig instrument in de handen van de aandeelhouder, maar is het een samenwerkingsverband tussen kapitaalverschaffers, werknemers en klanten. Ze hebben daarmee natuurlijk gelijk, al zou ik leveranciers en de samenleving als geheel ook niet onbenoemd willen laten als belanghebbenden. Maar je kunt aan de andere kant de aandeelhouder moeilijk verbieden dat hij vooral het kortzichtige eigenbelang voorop stelt. Als aandeelhouders zich met het bord voor de kop op de korte termijn willen richten zonder rekening te houden met andere stakeholders dan moeten ze dat in onze vrije markteconomie (gelukkig) zelf weten. Dat dergelijk gedrag ten koste gaat van de lange termijn waardecreatie van hun eigen aandelen is onverstandig, maar hun eigen keuze. Het sociale kapitaal gaat er inderdaad aan, maar heeft ook nauwelijks een stem.

Jagersma en Tax maken geen onderscheid tussen korte termijn "beleggers" zoals de hedge funds en de langere termijn "investeerders" zoals private equity. Activistische beleggers zoals Paulsen & Co en Centaurus gaan voor de quick dollar en zijn bij uitstek een exponent van het Angelsaksische kapitalisme. Private equity investeerders hebben de blik op de wat langere termijn en zorgen met hun enorme financiële power voor consolidatie en herstructurering van bedrijfstakken. Hoewel ook zij uiteindelijk maar één belang hebben, namelijk met geld nog meer geld maken, lopen hun belangen niet altijd uiteen met die van werknemers en klanten. Laatstgenoemde partijen zijn immers ook gebaat bij structureel gezonde bedrijfstakken op lange termijn.

In de voorbije jaren hebben we de aandeelhouder steeds meer macht gegeven. In Nederland bijvoorbeeld is de code Tabaksblat ingevoerd, waardoor de oude beschermingsconstructies goeddeels zijn verdwenen. Mogen we dan verbaasd zijn als de aandeelhouder nu harder aan de touwtjes trekt. Waar was bijvoorbeeld de vakbeweging in de tijd van het corporate governance debat? En de consumentenorganisaties?

De vraag die zich opdringt is de volgende. Als we al iets zouden willen doen aan de enorme private equity, hoe zou dat er dan uit moeten zien? Minister Wijn wil nu een gesprek met de sprinkhanen uit het westen, en de vakbond FNV Bondgenoten komt met een plan om de macht van de aandeelhouder in te perken via fiscale maatregelen, transparantie en meer zeggenschap voor werknemers. Ik ben benieuwd waar deze discussie ons brengt. Misschien halen we de aloude beschermingsconstructies weer van stal. In ieder geval verwacht ik een code in de pensioenfondsenwereld omtrent beleggingen in private equity. Het is toch van de gekke dat omwille van de rendementen van pensioenfondsen bedrijven financieel worden uitgekleed en banen weggesaneerd? Levert u uw baan maar in meneer, dat is goed voor uw pensioen!