Als communiceren pijn doet

Veel beslissingen die we nemen gaan gepaard met een strijd tussen de emotionele en rationele manier van denken. De algemene opvatting is dat het reflexieve (emotionele) brein weliswaar snel maar ook dom is en de reflectieve (rationele) tegenhanger traag maar verstandig. Zo zwartwit is het natuurlijk niet maar er zit een kern van waarheid in.

De eerste letters van de tien geboden voor investeerders vormen de woorden THINK TWICE. Ze staan in het boek Your Money & Your Brain van Jason Zweig (2007). Het boek gaat over neuroeconomics, een nieuwe wetenschap die gebruik maakt van voortschrijdende inzichten in hoe de hersens werken. Centraal staat de dynamische balans tussen het reflexieve en het reflectieve brein.

 Het reflexieve systeem werkt zo snel dat we bijvoorbeeld in een vergadering al een reactie geven voordat de reflectieve wederhelft aan een afgewogen oordeel toe is. Daar komt nog bij dat die reactie vaak niet op de inhoud is gericht maar betrekking heeft op een bepaalde persoon of situatie, dan wel het eigen ego dient. Deze ‘metacommunicatie’ kan de voortgaande investering in innovaties behoorlijk in de weg zitten als er veel spelers met uiteenlopende belangen en ego’s zijn, zoals bestuurders, ambtenaren, ondernemers en wetenschappers. De procescommunicatie verloopt dan volgens iedereen steeds moeizamer terwijl voor de buitenwereld de schijn moet worden opgehouden dat alle neuzen dezelfde kant op staan. Wat ontbreekt is een slijtvaste, gemeenschappelijke visie die het eigen blikveld overstijgt omdat het hogere belang meer aanzien en voldoening oplevert. De PR kan dan nog zo goed zijn, op een ongelegen moment komt de pijn toch naar buiten, met vertrouwensverlies en pijnlijke media-exposure als gevolg.

Ik krijg de laatste tijd opvallend vaak verzoeken om hulp van collega-consultants die als gangmaker bij zo’n ingewikkeld innovatieproces betrokken zijn geraakt. Zij hebben er belang bij de communicatie vlot te trekken zodat ‘het weer over de inhoud gaat’. De positie van de consultant is in zulke gevallen ambivalent. Hij mag bij niemand van de betrokken partijen afzonderlijk vertrouwen verliezen, maar kan zonder een inhoudelijke interactie geen vooruitgangsresultaten laten zien. Zelf de kat de bel aan binden is riskant. Dus laat ik mij inhuren om als brainstormcoach het probleem van de storende metacommunicatie aan te pakken. Ik pas in zulke gevallen sinds jaar en dag de remedie van het ‘metiseren’ toe.

Kort door de bocht houdt dit in dat ik het gif met gif bestrijd. De heren en dames mogen in een intensieve heisessie uitsluitend op betrekkingsniveau over het probleem met elkaar communiceren. Iedere poging tot inhoudelijke overdracht wordt door mij consequent afgekapt en het accent ligt op gedisciplineerd spreken en luisteren. Na afloop van zulke sessies kun je me uitwringen. Maar de aanpak, die ik heb afgeleid van het oude Griekse symposion, werkt wel. Kennelijk ontstaat er door de overdaad aan reflexieve reacties ruimte voor de reflectie die nodig is om tot herbezinning en zelfoverstijging te komen. Men is ‘genezen’ en snakt weer naar een inspirerende, inhoudelijke gedachtewisseling. Dat is precies waar het mijn collega’s om te doen is. Zij kunnen verder met waar zij goed in zijn en de stakeholders bedenken zich voortaan wel twee keer voor zij opnieuw in metacommunicatie vervallen.