Dialoog: de kunst van het samen denken en samen werken

Veel organisaties benutten de mogelijkheden van het samen denken en samen werken nog onvoldoende. Een belangrijke oorzaak is het niet goed kunnen omgaan met de complexiteit van relaties tussen mensen. ’Dialoog’ kan een bruikbaar instrument zijn overal waar samenwerken en relaties belangrijk zijn: in ons privé leven, in organisaties en bij maatschappelijke vraagstukken. Dialoog helpt om beter met elkaar te praten, om samen te denken en zo onze collectieve intelligentie te benutten voor betere oplossingen.

Bij samen werken en samen denken gaat het steeds om onze relatie met andere mensen. De meeste mensen hebben echter moeite met de ‘onderstroom’ in de relatie terwijl de onderstroom vaak hetgene is dat mensen samen brengt of uit elkaar drijft. Het grootste gedeelte van onze communicatie vindt namelijk niet plaats in de bovenstroom, maar in de onderstroom (als botsende of met elkaar versmeltende ijsbergen).

Anders geformuleerd: bij iedere menselijke interactie speelt het ‘gesprek’ zich af op 3 niveaus, het eerste in de bovenstroom, de andere twee in de onderstroom:

• ‘het’: het zakelijke onderwerp van gesprek;
• ‘ik’: hetgeen zich afspeelt in mijn hoofd;
• ‘wij’: hetgeen zich afspeelt tussen de deelnemers.

De uitdaging is om de onderstroom te (h)erkennen, deze de ruimte te geven en effectief in te zetten. 'Dialoog' is hiervoor een simpel en bruikbaar instrument.

Een leuk boekje over de kracht van dialoog is: ‘Het oog kan zichzelf niet zien. Dialoog, de kunst van het samen denken.’ van E. Ten Hengel & J. Bommerz (2012). Enkele mooie citaten hieruit:

‘Gebrekkige communicatie ontstaat doordat we niet onderzoeken welke overtuigingen, aannames en angsten zorgen dat we niet goed naar elkaar luisteren.’

‘In een dialoog ben je je ervan bewust dat je visie op de werkelijkheid subjectief is en dat je reflectie en uitwisseling nodig hebt om de werkelijkheid echt te zien.’

‘In dialoog kun je de verschillen tussen mensen en zienswijzen zichtbaar maken, emoties ervaren en uiten en tegelijkertijd in verbinding blijven met elkaar.’

‘Op interpersoonlijk vlak ontstaat ontspanning, vertrouwen en respect wanneer je regelmatig een dialoog voert.’

Maar, hoe voeren we dan een goede dialoog? Een diepe, bijna spirituele uitwerking van de werking en toepassing van de dialoog is te lezen in: ‘Dialogue and the art of thinking together’ (1999) van William Isaacs.

Volgens Isaacs zijn veel uitdagingen bij organisaties te complex om door één persoon opgelost te kunnen worden. Daarom is het beter om onze ‘collectieve intelligentie’ te organiseren met behulp van dialoog. We kunnen dan gezamenlijk informatie vergaren en gezamenlijk denken. Dialoog helpt daarbij doordat het mensen uit de sfeer van polarisatie tilt en bij elkaar brengt.

De vaardigheden voor het voeren van een goede dialoog, volgens Isaacs, zijn:

• Luisteren: niet alleen naar de woorden van de ander, maar ook je eigen schilden laten zakken;
• Respecteren: het zien van de ander als een geheel mens en als een waardevol iemand;
• Opschorten: het uitstellen van je oordeel en mening, het waarnemen van je eigen reacties maar deze niet direct uiten;
• Stem geven: de woorden spreken die nu nodig zijn, nodig vanuit jezelf of vanuit de situatie.

Van deze vaardigheden moet je je bewust zijn, maar je kunt ze niet krampachtig toepassen. Een goede dialoog kan alleen vanzelf ontstaat, je kunt het niet afdwingen. Dialoog voeren is daarom niet eenvoudig en vraagt veel oefening.

Dialoog als instrument is niet alleen bruikbaar in ondernemingen, maar ook bij het behandelen van privé en maatschappelijke problemen. Dialoog als instrument wordt hierbij op verschillende plaatsen gebruikt. Het Dialoog Café, bijvoorbeeld, organiseert en faciliteert regelmatig dialoogbijeenkomsten over maatschappelijke vraagstukken.

De dialoog, in de werkvorm van het Dialoog Café, is ook goed bruikbaar binnen organisaties, bijvoorbeeld bij koersbepaling, teambuilding, conflictoplossing of bewerkstelliging van veranderingen. In groepsverband kunnen deze onderwerpen dan op een persoonlijke manier besproken worden en het collectief denkvermogen aangesproken worden. In het begin kan externe begeleiding of een standaard werkvorm nuttig zijn.

Kortom, dialoog is een onderschat en te weinig gebruikt instrument in persoonlijke relaties, bij organisatieontwikkeling en bij maatschappelijke vraagstukken. Gewoon omdat we vaak te weinig tijd nemen om echt naar elkaar te luisteren, om echt met elkaar te praten.

Volg mij op Twitter @ericalkemade voor mooie citaten over management en (persoonlijk) leiderschap.

De redactie heeft dit eerder gepubliceerde artikel geselecteerd voor herhaling omdat het onderwerp nog steeds of opnieuw relevant is.