Someone's gotta go! Via Endemol naar bedrijfsdemocratie?

Het is alweer een dag op tien geleden dat Endemol bij monde van directeur Paul Römer aankondigde dat de producent een nieuwe reality soap heeft verkocht aan de Amerikaanse zender Fox. In deze nieuwe show, die misschien onder de titel "Iemand vliegt de laan uit" naar Nederland komt, krijgen de werknemers van een klein bedrijf de macht in eigen handen. Aangezien het crisistijd is betekent dit ook het nemen van harde beslissingen, zoals het ontslag van collega's. De bekendmaking leverde zoals verwacht negatieve commentaren op. Ik zie ook interessante kanten.

De aandacht voor Endemol en 'Someone's gotta go' is weer snel gaan liggen. Voor presentator Matthijs van Nieuwkerk (De Wereld Draait Door) valt het format in de categorie abjecte programma's. De FNV vindt bij monde van zijn woordvoerder 'onkies' en stelt dat de Nederlandse wetgeving duidelijke ontslagregels kent. Dat wisten we dus al. Gelukkig zijn er ook commentaren van mensen die er wat langer over nagedacht hebben. Sjoukje Dijkstra bijvoorbeeld van carriere.blog.nl vindt het vooral een interessant experiment. Onze gewaardeerde collega Willem Scheepers van managementpro.nl ziet het wel werken. Volgens hem kun je het aan teams overlaten om de best en slechtst presterende persoon in hun midden te kiezen.

Wat mij vooral interesseert aan 'Someoné gotta go' is hoe ver werknemersparticipatie nu werkelijk kan gaan zonder dat de machine vastloopt. In dat opzicht is het programma een test voor de ultieme bedrijfsdemocratisering: zijn werknemers bereid om een individuele collega uit de groep te stoten vanuit het oogpunt van het algemeen belang?  En gebeurt dit op basis van geobjectiveerde criteria of gaat vriendjespolitiek hoogtij vieren? Is de lange termijn continuïteit van het bedrijf gebaat bij een democratisch besluit?

In tijden van economische voorspoed kan ik me goed voorstellen dat in bedrijven (die qua omvang nog redelijk zijn te overzien) sturing volgens democratische principes goede resultaten oplevert. Eventuele vertraging in besluitvorming wordt dan ruimschoots teruggewonnen in kwaliteit en draagvlak van de gemaakte keuzes. Velen weten immers meer dan één. Bovendien hoop je dat de motivatie van medewerkers toeneemt als ze ook echt iets te zeggen hebben over hun eigen werk. Je zien dan ook vaak dat als de conjunctuur meezit concepten als zelforganisatie in teams, empowerment en sociale innovatie aan populariteit winnen.

Hoe anders is dat als het tij keert. In crisistijd grijpen we al snel terug naar het model van de daadkrachtige leider, die koel en berekenend het bedrijf door de recessie heen helpt. De metafoor van een onverschrokken stuurman die het schip in de storm tussen alle klippen doorlaveert doet het in deze tijden altijd goed. Snelheid wint het van de zorgvuldigheid. Werknemers die buiten boord vallen hebben 'pech'. Uiteraard heeft dit niets met pech te maken. En ook onverschrokken leiders twijfelen en maken fouten.

Het is te hopen dat Endemol van 'Someone's gotta go' wat anders maakt dan platte emotie-TV over ontslagen werknemers. En dat het programma niet als een spel wordt opgezet waarbij gekissebis en gekonkel de belangrijkste middelen zijn om te overleven. Misschien krijgen we dan echt iets leren over werknemersparticipatie in crisistijd.