Overname? Bestuurders en het topmanagement plunderen de fooienpot

"Personeel profiteert mee van overnames" zo lees ik op oudejaarsdag op de website van NRC Handelsblad. Mooie foto met de naam Grolsch in neonletters er bij. Dat het personeel van de bierbrouwer uit Enschede (opgericht in 1615 te Groenlo) van de overnemer SABMiller een som krijgt van €8 miljoen was mij al bekend. Mooi initiatief. Maar hoe zit het bij andere overnames? Heeft NRC een goudader ontdekt?

Bij nadere bestudering van het artikel blijkt de krant onder "personeel" een zeer kleine groep bevoorrechte medewerkers te verstaan. Het gaat om leden van de Raad van Bestuur en andere topmanagers. Zij strijken met elkaar naar schatting van de krant zo'n €1,6 miljard op van de €100 miljard aan overnames die vorig jaar zijn geëffectueerd. Een groep van dertig bestuurders krijgen €300 miljoen in het laatje. Dat is €10 miljoen per persoon! Daar steekt het novum bij Grolsch (0,008% van de genoemde €100 miljard) schril bij af.

Bij dit soort berichten moet ik een automatische reflex bij mezelf onderdrukken. De Pavlovreactie zou zijn: exorbitante zelfverrijking en graaierij van passanten. Waarom stuiten dit soort berichte mij (en hopelijk u al lezer) zo tegen de borst?

In Europa zijn we gewend in een situatie van 'going concern' te denken vanuit de stakeholderbenadering. De klant is koning, een goede relatie met de vakbonden zorgt voor arbeidsrust, sponsoring van de lokale korfbalclub levert goodwill op en bomen planten in de Amazone compenseert de CO2 uitstoot. Dat soort dingen. In de boze realiteit van het überkapitalisme echter is er maar één belang dat zegeviert: dat van de almachtige aandeelhouder. De lippendienst die bestuurders in tijden van overname bewijzen aan klanten en werknemers blijken schone schijn.

Bestuurders en commissarissen worden betaald om de belangen van alle in de onderneming verbonden stakeholders te dienen. Dat is erg mooi. Maar als puntje bij paaltje komt hebben velen van hen vooral oog voor het eigenbelang. Voor de verzilvering van optie- en aandelenpakketten bijvoorbeeld. Of voor carrièrekansen onder de nieuwe baas. Door de gelijkschakeling van het aandeelhoudersbelang met het bestuurdersbelang corrumpeert het economisch systeem dat we met elkaar hebben ingericht zichzelf. Werknemersbelangen bestaan zolang er een tegenmacht georganiseerd kan worden vanuit vakorganisaties. Hetzelfde geld voor het klantbelang: kopersstakingen (zie Moberg) of publiciteit (televisieprogramma's als Kassa). Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen verwordt tot een dure PR-aangelegenheid.

Vanuit het publieke belang kun je de heren en dames bestuurders dan wijzen op het ontbreken van een ethisch reveil. Maar dit opgeheven vingertje mogen wij ook naar onszelf opsteken. De politiek heeft in de laatste jaren gekozen voor een shareholdersysteem in plaats van een stakeholdersysteem. Bijvoorbeeld door de nieuwe structuurwet in te voeren, door te kiezen voor zelfregulering van ondernemingsbestuurder (code Tabaksblat) en door (voorlopig) af te zien van kleptocratentax. In ons democratisch bestel zijn wij (u en ik) in staat hier verandering in aan te brengen door stemgedrag. Mijn conclusie is dat we dit onderwerp blijkbaar niet belangrijk genoeg vinden. Een verwijtend blik richting activistische hedgefunds en passieve institutionele beleggers komt ook al bij onszelf terecht. Zij opereren met ons pensioenpotten, spaartegoeden en beleggingen. Wij (nog steeds u en ik) willen goede rendementen zien. Wij zijn niet echt geïnteresseerd in het bestuur van dit soort bedrijven en instellingen. Wij accepteren dat deze financiële mologgen opereren buiten ons gezichtveld.

It is our money that makes the world go round!

So: Let's put our money where our mouth is!