Organisaties lijken meer op een bord spaghetti dan op een bord asperges

Toen Cor Boonstra jaren geleden aantrad als CEO van Philips N.V. beschreef hij de organisatie die hij aantrof als lijkend op een bord spaghetti. Naar zijn mening waren de verantwoordelijkheden en taakverdeling tussen business-units onderling en tussen business-units en het hoofdkantoor volslagen onduidelijk. Hij stelde zich tot doel om van de Philips-organisatie een bord asperges te maken waarbij de business-units netjes afgebakend naast elkaar lagen. De vraag is of het realistisch en wenselijk is om een organisatie zo in te richten.

Onlangs heb ik het boek ‘Sociale psychologie’ van Aronson, Akert & Wilson (2011) gelezen. De sociale psychologie ‘onderzoekt hoe onze gedachten, gevoelens en gedragingen worden beïnvloed door anderen’. Ieder mens is een vat vol van psychologische mechanismen, zoals projectie, attributie, selectieve perceptie en cognitieve dissonantie. Deze verschijnselen liggen niet netjes naast elkaar, maar vormen een kluwen van op elkaar inwerkende effecten. En dat is nog maar in het individu. Een organisatie is vervolgens een samenwerkingsverband van veel van die complexe individuen. En die individuen liggen zeker niet als asperges naast elkaar. De informele organisatie kent vele onverwachte verbindingen tussen medewerkers verspreid door de gehele organisatie. Auteurs als Arie de Geus en Peter Senge vergelijken de complexiteit van organisaties dan ook met die bij levende organismen.

De complexiteit van mensen is echter ook hun kracht want hun intelligentie, motivatie, communicatie- en aanpassingsvermogen komen hieruit voort. Daarom kunnen we een organisatie beter voorstellen als een mierenhoop en vertrouwen op het zelforganiserend vermogen van medewerkers.

Dit filmpje laat mooi zien hoe mensen zichzelf kunnen organiseren zodat iedereen snel en veilig op zijn bestemming komt. Het is maar de vraag of de ‘throughput’ van dit kruispunt groter zou worden als overal witte strepen, verkeerslichten en zebra’s werden aangelegd. De oplossing voor meer productiviteit, efficiency, effectiviteit of winst ligt ook bij organisaties niet in meer structureren, maar in het aanbrengen van gemeenschappelijke doelen ('snel over') en gedeelde waarden ('veilig over').

Organisaties lijken dus meer op een bord spaghetti dan op een bord asperges. Het is dus niet alleen twijfelachtig of een organisatie als een bord asperges haalbaar is, maar misschien nog belangrijker is de vraag of het verstandig is om een dergelijke organisatievorm na te streven. Teveel ordening draagt namelijk niet bij aan een cultuur van flexibiliteit en samenwerking. Het zijn bijvoorbeeld horizontale dwarsverbanden die zorgen voor directe informatie uitwisseling tussen medewerkers van verschillende organisatieonderdelen. Hierdoor kunnen onverwachte ideeën en snelle toepassingen ontstaan. Ook onduidelijke verantwoordelijkheden kunnen vrije ruimte geven voor individueel initiatief. Complexiteit, en zelfs chaos en verwarring, zijn namelijk een belangrijke bron van creativiteit en innovatie.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Willem Mastenbroek
Pro-lid
Reductie van complexiteit wordt een belangrijke succesfactor. Daarbij past een hoger niveau van zelforganisatie en autonomie in combinatie met het koesteren van de interdependenties waar het echt om gaat. Sommige organisaties maken daar een fikse slag in. Het is geen toeval dat Buurtzorg nl wederom tot de beste werkgever van het jaar is gekozen.
Dhian Sioe Lie
Mooie column Eric. Ik deel je visie.

Mijn ervaring nalv mijn recent verblijf in Mexico sluit daar bij aan. Daar zijn wel stoplichten op grotere kruispunten, maar zonder stoplichten en op halve/hele/ruime/driebaans wegen telt maar één regel: je moet rijen waar er ruimte is. En ik ben nog geen ongeluk tegen gekomen.
Bijzonder was mijn beleving toen ik hier weer terug was en op de A12 reed....als een biljartlaken... en vooral eentonig, aslof je zo door een onzichtbaar systeem naar je bestemming werd geleid. Ik hoefde dus niet meer op te letten! Ja, als we zo organisaties hebben ingericht, met automatische piloten, dan snap ik waarom we juist in westerse/angelsaksische bedrijfsculturen sociale innovatie zo nodig hebben.

groet
Dhian Sioe
Rob Driessen
Lid sinds 2019
Hallo Eric,

Mooi die metafoor van dat kruispunt. Daarop staan we nu in de economie, nieuwe wegen inslaan zonder geremd te worden door regeltjes, procedures, audits, toetsen e.d. Kundige mensen de ruimte geven om op creatieve en innoverende wijze de koers uit te zetten zodat er weer optimisme komt want daar hebben we grote nood aan.
Paul Klein Tuente
Eric, (Dhian)

Mooie column! Ik zag hetzelfde in het verkeer in Kathmandu als in Mexico. En er was doorstroming, geen agressie in het verkeer: beetje gas bij, beetje remmen, inpassen, handje opsteken om te bedanken en een continue rustige beweging van het verkeer op de drukste dagen van het jaar. Maar toch.... hoe kan het dan dat de ontwikkeling daar stilstaat of zeer beperkt is, grote verschillen tussen arm (heel veel mensen zijn arm) en rijk. Terwijl wij in onze vaak overgeorganiseerde organisaties toch redelijke of zelfs goede resultaten halen? Ik vermoed dat een bepaalde mate van organisatie, onderwijs ontwikkeling en regulering door de overheid ook waarde toevoegt. Kortom het woordje "teveel" bij ordening geeft de kern weer!