Elementaire mensenkennis op de werkvloer (deel 2)

Weet jouw baas graag het naadje van de kous en heeft hij vervolgens enorm lang nodig om een besluit te nemen? Grote kans dat hij een ‘aardetype’ is. Heb je een baas die dol is op het grote gebaar? Dan zou hij best eens een ‘vuurtype’ kunnen zijn. Als hij altijd alles over iedereen weet en op de hoogte is van de laatste nieuwtjes heb je waarschijnlijk een ‘luchtbaas’. Of is jouw baas een rustige, vriendelijke en gevoelige figuur? Dan behoort hij waarschijnlijk tot het ‘watertype’. In een tweetal artikelen belicht Katinka Velthuijs de specifieke eigenschappen, kenmerken en eigenaardigheden van deze vier types. Deze week aandacht voor de ‘luchtmanager’, de ‘watermanager’ en ‘In je element’ (het slot van deze serie).

De ‘luchtmanager’

Lucht

Symboliek: lucht geeft zuurstof, ruimte, leefbaarheid, vrijheid en verbinding. Lucht is de drager van klank, hij communiceert, bevrucht, lost op, brengt regen en bliksem. Lucht heeft geen vaste smaak, geur of kleur en is, net als water, zonder vaste vorm. Lucht geeft dynamiek: ‘Er waait een frisse wind’. Lucht verspreidt het vuur, waait over de aarde en neemt het water in zich op.

Drijfveren: nieuwsgierigheid.
Dier: de adelaar.
Plaats in het lichaam: het strottenhoofd, de keel, de longen.
Zintuig: de smaak op het puntje van de tong en de tastzin in de vingertoppen.

De luchtmanager: de wetenschapper. Beweeglijk, analytisch, open voor ideeën, flexibel. Redeneert graag en legt graag uit. Hij oefent macht uit op basis van informatie en wéét veel over anderen.

De luchtmens kan over het algemeen slecht stilzitten. Hij is vaak lang van stof: praten en contact maken zijn van levensbelang. Een luchtmens praat niet alleen met zijn mond; zijn hele lichaam en vooral de handen bewegen mee. Hij gebruikt vaak woorden als ‘even’ en ‘snel’ en is erg nieuwsgierig naar nieuwtjes en feiten. Het luchttype heeft een zekere rapheid van tong. Hij maakt veel woordspelingen en kan toveren met woorden en volzinnen.

In de handen van een luchttype heeft het begrip ‘waarheid’ veel gezichten. Echt liegen zal hij niet, maar creatief met feiten is hij zeker! Eenzelfde handigheid heeft hij met denken. Voor hem is het belangrijk om feiten en zaken op een zo objectief mogelijke manier met elkaar te verbinden. Hij zoekt vooral naar het idee achter de vorm. De concrete vorm zelf laat hij liever aan het element aarde over. De luchtmens is snel van geest en heeft een ruime fantasie.

Hij is over het algemeen makkelijk in de omgang en heeft veel kennissen, met wie hij oppervlakkige contacten onderhoudt. Juist de oppervlakkigheid van de contacten stelt hem in staat om ook hoffelijk om te gaan met mensen die hij niet mag. In een werkomgeving is dat een onmiskenbaar voordeel. Toch kent het gebrek aan diepgang ook een nadeel: vrienden met wie hij een diepgaander relatie of een hechte vriendschap aangaat, heeft hij in veel mindere mate.

Veelvoorkomende luchtberoepen: journalist, schrijver, diplomaat, advocaat, wetenschapper, gastheer.

De relatie met de luchtbaas

De luchtbaas houdt er over algemeen een lichtvoetige benadering op na. Hij houdt niet van de rechtlijnige en zakelijke benadering van het aardetype. Afwisseling en nieuwsgierigheid staan centraal in de werkrelatie met hem. Hij houdt het graag leuk in een gesprek en praat bijvoorbeeld over ‘luchtige’ onderwerpen als het weer of de actualiteiten. Schep eerst een ontspannen sfeer voordat je ter zake komt. De helft is dan al gewonnen! Houd er wel rekening mee dat de stemming ook ineens kan omslaan als het de luchtbaas niet zint. Zijn charmante en onderhoudende conversatie kan dan naadloos overgaan in een bijtende grap of honende opmerking.

De luchtbaas houdt niet van problemen, maar ziet liever ‘probleempjes’. Je hoeft de zaken niet anders voor te stellen dan ze zijn, maar het helpt je wel om bij dit type baas oplossingen paraat te hebben. Hij heeft graag het gevoel dat een probleem betrekkelijk eenvoudig op te lossen is. Geef je luchtbaas als het enigszins kan wel het idee dat er iets te kiezen valt. Je kunt hem niet erger tegen je in het harnas jagen dan door hem het gevoel te geven dat hij beperkt wordt in zijn vrijheid.

Hij zal zijn afspraken over het algemeen wel nakomen. Weet je bij een aardebaas precies waar je aan toe bent, bij de luchtbaas kan de praktische uitvoering nog wel eens aan verandering onderhevig zijn. Het afdelingsuitje gaat bijvoorbeeld wel door, maar in plaats van de geplande fietstocht met vlottenbouwen wordt het opeens een excursie naar Brussel. Vooral aardetypes zullen een luchtbaas daarom nogal eens onbetrouwbaar vinden.

Luchtbazen zijn over het algemeen royaal met complimentjes en beloningen. Daar kun je hun zelf ook een groot plezier mee doen. Ze ontvangen graag attenties of geschenken waarbij de originaliteit belangrijker is dan de materiële waarde.

Favoriete uitspraak van de luchtmanager: ‘Echt waar? Vertel…’

De ‘watermanager’

Water

Symboliek: vruchtbaarheid, leven, verfrissing, stroming, eb en vloed, overstroming en verwoesting. Water verbindt het hoge (de berg) met het lage (de zee) en stroomt naar beneden om zich daar te verzamelen. Water kent ook diepgang: ‘Stille wateren hebben diepe gronden’. Het geeft continuïteit en keert in de kringloop van verdamping en neerslag steeds weer terug.

Drijfveren: grenzeloos medegevoel en onverzadigbaar verlangen.
Dier: de kreeft.
Plaats in het lichaam: de buik rond de navel, de borsten.
Zintuig: het gehoor.

De watermanager: de dichter. Ontspannen, gevoelig, meegaand, soepel. Hij is over het algemeen inlevend, wil overbruggen en bespiegelen. Hij oefent op een impliciete manier macht uit, bijvoorbeeld doordat zijn persoonlijkheid van grotere betekenis is dan zijn formele status.

De watermens leeft, meer dan de andere types, op gevoelsniveau. Hij neemt dingen waar die anderen niet opmerken en is ontvankelijk voor nuances. Hij is sfeergevoelig, houdt van warme, vriendelijke (werk)omstandigheden en beschikt over diplomatie en tact. Hij past zich gemakkelijk aan en kan daarin zo ver gaan dat hij zichzelf volledig uit het oog verliest. Hij gaat helemaal op in de ander, omdat hij troost kan geven vanuit zijn eigen gevoelsdiepte en zijn eigen ervaring met lijden. Hij vindt het daardoor soms lastig om voor zichzelf op te komen.

Door zijn gevoeligheid kan hij er moeite mee hebben om te laten zien wie hij echt is of zich kwetsbaar op te stellen. Zijn identiteit verwordt dan tot de optelsom van de verwachtingen van alle anderen. Juist vanwege zijn enorme kwetsbaarheid meet hij zich soms een wat afstandelijke en koele houding aan. Hij gebruikt het element lucht dan als middel tot zelfbescherming. In bedreigende situaties kan hij blokkeren en zich terugtrekken. Toch is de basishouding van water over het algemeen open en ontvankelijk.

Veelvoorkomende waterberoepen: verzorger, verpleger, horecamedewerker, dienstverlener, kunstenaar en componist.

De relatie met de waterbaas

Voor de waterbaas is persoonlijke aandacht van groot belang, ook in een zakelijke context. Vraag eens hoe het met hem gaat en luister aandachtig naar zijn antwoord! Aandacht kan bijvoorbeeld blijken uit de waardering die je hem geeft, maar ook uit het erkennen van zijn gevoelens. Benoem wat je waarneemt: ‘Ik zie dat je enorm je best doet om dit op te lossen.’ Of: ‘Ik zie dat je moeite hebt met dit besluit’. Toon begrip voor zijn aarzeling of twijfel en laat het ook blijken als je die twijfel deelt. Probeer cynisme zo veel mogelijk achterwege te laten. Hij kan enorm van zijn stuk raken als je zijn gevoelens bespot.

Neem de tijd voor een gesprek met de waterbaas. Hij handelt zaken graag zorgvuldig af en houdt niet van oplossingen in de wandelgangen of bij de koffieautomaat. Leg hem liever een vraag voor, in plaats van een kant-en-klare oplossing. Hij zal eerst willen weten wat het probleem precies is en zoekt dan graag in overleg met jou naar oplossingen. Geef hem het gevoel dat jullie het samen kunnen klaren en dat jij hem daarbij zult helpen. Vermijd al te indringende en belerende vragen.

Het tonen van oprechtheid en betrokkenheid doet bij de waterbaas wonderen. Hij zal het je niet kwalijk nemen wanneer de feiten niet helemaal kloppen, zolang de bedoeling maar oprecht is. In dat opzicht is hij opmerkelijk vergevingsgezind. In tegenstelling tot de aardebaas hecht de waterbaas niet veel waarde aan concrete woorden of fysieke aanwezigheid. Het gevoel van verbondenheid is voor hem veel belangrijker. Hij voelt zich aangesproken als iemand bij hem komt met een persoonlijk probleem; hij lost graag moeilijke zaken voor anderen op.

Oefen geen druk op hem uit om tot een snelle oplossing te komen, want dan zal hij zijn hakken in het zand zetten. In het uiterste geval kan hij van bondgenoot in tegenstander veranderen. En de waterbaas is over het algemeen een fanatieke tegenstander! Hij houdt simpelweg niet op. Als jij denkt dat de kwestie door een uitspraak of in de loop van de tijd wel is opgelost, vergis je je. Jouw waterbaas zal het onderwerp steeds weer ter sprake brengen tot hij zijn doel bereikt heeft. Zijn belangrijkste wapen vormen de weerloosheid en hulpeloosheid waarmee hij een beroep op je schuldgevoel doet. ‘Hoe kun je me dat aandoen? Ik ga eraan onderdoor!’

Favoriete uitspraak van de watermanager: ‘Wat erg! Kan ik iets voor je doen?

In je element

We hebben nu kennisgemaakt met het vuur-, aarde-, lucht- en watertype. In het dagelijks leven kom je ze alle vier tegen: bij je familieleden, je collega’s of je baas. Soms gaat dat goed, maar soms levert het botsingen, ruzie en onbegrip op. Om daar verandering in te brengen is het handig te weten hoe de verschillende types op elkaar reageren en hoe ze elkaar beïnvloeden.

Vuur

Het vuurtype heeft over het algemeen weinig geduld met mensen die gevoeliger of zachtaardiger zijn dan hijzelf, vooral water- en aardetypes. Hij voelt dat het water zijn vuur dooft en de aarde hem verstikt. Toch draagt aarde de materie aan waardoor het vuur kan blijven branden en zorgt het water voor verkoeling bij een oververhit vuur. In bovenstaande afbeelding is te zien dat water en vuur niet per definitie lijnrecht tegenover elkaar staan: ze vormen een haakse hoek en weten elkaar te vinden als het nodig is. Ook met lucht maakt het vuur een hoek van 90 graden. Lucht wakkert het vuur aan met nieuwe ideeën en invalshoeken. Luchttypes kunnen de bevlogen ideeën van het vuurtype ook corrigeren en nuanceren.

Moeizamer is de relatie van vuur met aarde. Zij staan dan ook recht tegenover elkaar in het kruismodel. De eerste ontmoeting van een vuurtype met een aardetype zal over en weer waarschijnlijk enige ergernis en een zeker onbegrip oproepen. Het vuurtype voelt zich in eerste instantie geremd door de degelijkheid en de traagheid van het aardetype. De aarde dekt zijn vuur af, waardoor een smeulend vuur ontstaat, dat maar niet wil ontvlammen. Aan de andere kant ontbrandt er zonder brandstof of aarde evenmin vuur. Ondanks hun lastige relatie zijn het vuur- en aardetype dus aangewezen op een goed afgestemde balans.

Aarde

Aardetypes zullen ze over het algemeen terughoudend reageren op luchttypes; mensen die levendiger en beweeglijker van geest zijn dan zijzelf kunnen hen onzeker maken. Toch is er ook lucht nodig om de aarde vruchtbaar te houden. Als een aardetype niet af en toe wakker geschud wordt door het beweeglijke luchttype, loopt hij het risico star en inflexibel te worden. Als aarde en lucht in balans zijn vullen ze elkaar goed aan: aarde zorgt voor de praktische aspecten en lucht voor een helder verstand, dat tactisch kan manoeuvreren.

Met water heeft het aardetype weinig moeite: aarde en water delen gevoelens als terughoudendheid en zelfbescherming. Water stimuleert aarde bovendien tot grotere vruchtbaarheid. Aarde en vuur daarentegen gaan minder goed samen; ze staan dan ook tegenover elkaar in het kruismodel. Het aardetype vreest verschroeid te worden door de snelheid waarmee het vuurtype door het leven raast. Toch kent ook de aardemens een diep weggestopt vuur. Hij loopt niet snel warm voor iets, maar als zijn kookpunt eenmaal bereikt is, spuwt hij vuur als bij een vulkaanuitbarsting. Eenmaal opgewarmde aarde blijft bovendien lang warm. Als het vuur al weer op weg is naar het volgende avontuur, is aarde nog volop bezig met de verantwoordelijkheid die hij op zich genomen heeft. Vuur kan de aardemens dus helpen om zijn bevlogenheid naar boven te halen.

Lucht

Het luchttype heeft een broertje dood aan water en in mindere mate aan aarde. Zij leggen namelijk genadeloos het gebrek aan diepgang (water) en praktische uitvoerbaarheid (aarde) van zijn bevlogen gedachtegoed bloot. Luchttypes ervaren aardetypes daarom vaak als beperkend en watertypes als stoorzender. Het aardetype en het luchttype vinden elkaar weer wel op het punt van objectiviteit. Bovendien heeft de luchtmens het aardetype nodig. Als het luchttype in al zijn intellectuele bevlogenheid de realiteit uit het oog dreigt te verliezen, is het de aardemens die hem weer stevig met beide benen op de grond zet.

De grootste allergie van de luchtmens is het watertype; lucht en water symboliseren de tegenstelling tussen denken en voelen. Desondanks vullen ze elkaar goed aan. Lucht heeft de neiging oppervlakkig te worden; het watertype compenseert dat met zijn diepgang. Waar water soms kan verzanden in vormloosheid en dromerigheid zorgt het luchttype voor het nodige objectieve en verstandelijke tegenwicht.

Vuur en lucht daarentegen zijn twee handen op één buik: de vuurmens stimuleert de luchtmens in zijn uitdrukkingsvrijheid en geeft hem een gevoel van vertrouwen en kracht dat hij bij geen van de andere types vindt. Toch kent ook deze relatie een keerzijde. Het luchttype zal altijd eerst willen nadenken voordat het een standpunt bepaalt. Het vuurtype, dat veel meer geneigd is tot handelen, kan zich daar in toenemende mate aan ergeren.

Water

Water heeft geen eigen vorm, maar is vloeibaar en vormloos; een rivier wordt beperkt door de bedding waarin hij stroomt. Het watertype voelt zich daarom het gelukkigst als anderen zijn vloeibaarheid in een vorm gieten. Aardetypes zijn daar, met hun natuurlijke aanleg voor structuur en orde, heel geschikt voor. Tegelijkertijd vormt dat ook het knelpunt tussen het water- en het aardetype. In zijn zoektocht naar zekerheid en houvast zal de aardemens het watertype willen vastleggen. Door zijn vloeibaarheid zal het watertype hem, tot zijn grote frustratie, echter steeds ontglippen.

Watertypes hebben doorgaans een hekel aan luidruchtige mensen of sterke persoonlijkheden, zoals lucht- of vuurtypes. Water staat dan ook tegenover lucht in het kruismodel. Ze voelen zich meer op hun gemak bij mensen die wat geslotener en eenzelviger zijn. Maar als het water- en het luchttype hun krachten weten te bundelen kunnen zij tot mooie resultaten komen. Water heeft immers de fantasie en de gevoelsdiepte, lucht de welbespraaktheid. Voeg deze kwaliteiten samen en een verhaal is geboren!

Onder de uiterlijke kalmte van het watertype kan een sterke onderstroom aan verborgen gevoelens schuilgaan. Deze subjectiviteit en emotionaliteit deelt hij met het vuurtype. Dat type kan het water opwarmen, waardoor het gaat stomen en de verborgen emoties in een andere vorm naar buiten komen. Maar wordt het water te heet door het vuur, dan zal het volledig verdampen. Met het vuurtype heeft de watermens dan ook een wat dubbelhartige verhouding.

Meerdere types

De veelzijdige menselijke geest laat zich moeilijk vangen in een model. Het kan dan ook heel goed zijn dat je jezelf of je leidinggevende in meerdere elementen herkent. Toch zal één element duidelijk de overhand hebben; de andere hebben een aanvullende en ondersteunende functie. Je kunt bijvoorbeeld best een welbespraakt, lichtvoetig luchttype zijn, maar jezelf ook herkennen in de gevoeligheid van het watertype.

Katinka Velthuijs is auteur van de boeken ‘Hoezo, mijn mensen? en ‘Hoezo, de baas?’ (verschenen bij Eburon Business). Via haar bureau Lunare Persoonlijk Raadgever (www.lunare.nl) verzorgt zij workshops en lezingen over leiderschap en de menselijke maat in management.